Kiedy testament jest nieważny? W tych przypadkach może być unieważniony

Testament to ważny dokument, który może pomóc zabezpieczyć wolę spadkodawcy. Jednak by spełniał swoją funkcję, musi spełniać określone warunki, m.in. być sporządzony w prawidłowej formie, bezbłędnie czy przez osobę świadomą swoich decyzji.

Kiedy testament może zostać uznany za nieważny?

Niewłaściwa forma i formalności

Jedną z podstawowych przyczyn nieważności testamentu jest brak zachowania formy wymaganej przez prawo. Art. 945 Kodeksu cywilnego wskazuje, że dokument może być uznany za nieważny m.in. gdy nie został sporządzony w przewidzianej formie. Na przykład jeśli jest to testament własnoręczny (holograficzny), a został wydrukowany lub napisany przez kogoś innego niż testator, może być on uznany za nieważny.

W przypadku testamentu notarialnego natomiast, niewłaściwą formą może być np. brak udziału notariusza lub niezgodność z wymaganymi procedurami. Zatem, jeśli dokument nie spełnia wymogów formalnych – nawet mimo dobrej woli autora – może zostać odrzucony prawnie.

Brak zdolności do czynności prawnych

Kolejną istotną przesłanką jest sytuacja, gdy osoba sporządzająca testament nie miała zdolności do czynności prawnych albo jego stan zdrowia lub świadomość uniemożliwiały świadome i swobodne wyrażenie woli. Zgodnie z przepisami testament może być nieważny, gdy został sporządzony "w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli".

Przykładowo – testator mógł cierpieć na poważną chorobę psychiczną, być w stanie zaburzonej świadomości albo działać pod wpływem silnych leków albo alkoholu – wtedy sąd może stwierdzić, że nie miał realnej możliwości przemyślanego działania. W praktyce oznacza to, że nawet jeśli kultura osoby wydaje się zachowana, kluczowe będą dowody na to, czy w chwili sporządzania testamentu istniała pełna zdolność do świadomego działania.

Błąd, groźba lub przymus

Trzecim obszarem, który prowadzi do nieważności dokumentu, są wady oświadczenia woli — czyli sytuacje, gdy testator działał pod wpływem błędu, groźby lub został wprowadzony w błąd. Zgodnie z przepisami: testament może być uznany za nieważny, jeśli został sporządzony pod wpływem błędu, który uzasadnia przypuszczenie, że gdyby testator go nie ponosił, nie sporządziłby testamentu tej treści.

Przykład to sytuacja, gdy testator nieświadomie sądził, że osoba, którą pomija, już nie żyje, lub został zastraszony, by zapisać wszystko określonej osobie – wówczas świadoma swoboda działania jest naruszona. Groźba może być fizyczna lub psychiczna, podstęp również – każde działanie wymuszające wolę spadkodawcy sprawia, że dokument traci prawomocność.

Kiedy upływa czas na unieważnienie testamentu?

Choć dokument może być nieważny z powodu jednej z powyższych przesłanek, to jednak nie zawsze można wnosić o jego unieważnienie w nieskończoność. Przepisy wskazują, że osoba mająca w tym interesie powinna podjąć działanie w ciągu trzech lat od momentu, w którym dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym przypadku nie później niż dziesięć lat od otwarcia spadku. Po upływie tych okresów prawo do podważenia testamentu z tych właśnie powodów wygasa.

Co to oznacza dla spadkobierców i rodzin?

Gdy majątek spadkodawcy objęty jest testamentem, który może być nieważny – zaczyna się właściwie dziedziczenie ustawowe, a nie według woli testatora. Oznacza to, że zamiast zapisu w dokumencie ostatniej woli, majątek może trafić do osób przewidzianych w prawie ustawowym.

Dla rodzin i spadkobierców to moment krytyczny — sprawa może wydłużyć się, być obarczona kosztami sądowymi, koniecznością powołania biegłych (np. lekarzy psychiatrów) i w końcu spowodować zmiany w podziale majątku. Nieprawidłowości związane z formą, zdolnością testatora czy wadą woli powinny być zbadane zanim udział w spadku zostanie przyjęty albo majątek zostanie podzielony.

Dalszy ciąg materiału pod wideo