Na niebie Ukrainy zaroi się od myśliwców? 2026 r. może być przełomowy

JAS 39 Gripen to lekki, jednosilnikowy i wielozadaniowy myśliwiec produkowany przez szwedzki koncern Saab. Historia tej konstrukcji sięga lat 70., gdy Szwecja postanowiła wymienić starzejące się samoloty Saab 35 Draken i Saab 37 Viggen na nowszą maszynę. Według założeń nowy myśliwiec miał być przystępny cenowo, latać z prędkością ponad dwóch machów oraz dysponować zdolnością do startowania z krótkich pasów startowych.

Szwedzka doktryna wojenna zakłada bowiem, że kraj ten musi być w stanie bronić się z baz rozproszonych po całym kraju. Nowy samolot musiał być więc zdolny do startowania nawet ze zwykłych dróg stanowiących dla niego prowizoryczny pas startowy. Mówiąc dokładniej, myśliwiec miał startować z dróg o długości maksymalnie 800 m i szerokości 16 m.

Ostatecznie cała inicjatywa ruszyła w 1979 r., a dziewięć lat później, w grudniu 1988 r., w powietrze wzbił się pierwszy testowy JAS 39 Gripen. Problemy techniczne, które wyszły na jaw w trakcie testów oraz ich naprawa sprawiły jednak, że myśliwiec oficjalnie wszedł do służby dopiero kilka lat później, w czerwcu 1996 r. Koszt jego budowy wyniósł ostatecznie 1,84 mld euro.

Jak wspomniałem, JAS 39 Gripen to wszechstronna maszyna, która została zaprojektowana w taki sposób, aby błyskawicznie, nawet już w trakcie lotu, zmienić charakter swojej misji. Dzięki temu pilot może błyskawicznie zamienić swoją jednostkę z klasycznego myśliwca, w samolot atakujący czy zwiadowczy.

Projektanci gripena celowo obniżyli też stabilność samolotu. W kontroli nad maszyną pilotowi pomaga więc cyfrowy system fly-by-wire, a obniżona stabilność jednostki zwiększa jednocześnie jej zwrotność. Skrzydła w układzie delta, zwiększają z kolei siłę nośną. Samolot od początku był też projektowany z myślą o niskich kosztach operacyjnych – godzina lotu kosztuje tu tylko 4,7 tys. dol. Myśliwiec można też zatankować i uzbroić do misji typu powietrze-powietrze zaledwie w 10 min lub w 20 min do misji typu powietrze-ziemia.

Na przestrzeni lat JAS 39 doczekał się też kilku różnych wersji. Obecnie jego podstawowym wydaniem jest wariant C wyposażony w zaawansowaną awionikę i systemy walki elektronicznej. Dzięki temu gripeny mogą polować na przeciwnika niczym stado wilków – działający w grupie piloci błyskawicznie dzielą się informacjami na temat sytuacji w powietrzu, co pozwala np. na szybsze wykrycie wrogich samolotów typu stealth.

Najnowszą wersją gripena jest z kolei model JAS 39E. Jest to mocno zmodernizowana wersja tej jednostki, którą można określić już mianem samolotu 4.5 generacji. W tej wersji myśliwiec otrzymał większy kadłub, lepszy silnik, zwiększony udźwig uzbrojenia, nowy kokpit (widoczny na zdjęciu wyżej), a także nową awionikę oraz systemy do prowadzenia wojny elektronicznej.

GAS 39E otrzymał nowoczesny radar typu AESA, w porównaniu do wersji C/D dysponuje też dwoma dodatkowymi węzłami uzbrojenia, a pilota wspierają w działaniach algorytmy sztucznej inteligencji. Zmodernizowany kokpit ułatwia też zarządzanie samolotem dzięki dużemu centralnemu wyświetlaczowi. Z kolei nowoczesne czujniki i elektronika na bieżąco dostarczają pilotowi informacje o jego otoczeniu. Informacje, którymi pilot może szybko podzielić się z sojuszniczymi maszynami na ziemi i w powietrzu.

Jeśli chodzi o konkretne uzbrojenie, to w wersji JAS 39E myśliwiec otrzymał działko Mauser BK-27 kal. 27 mm i może przenosić ponad 7 t różnorodnego uzbrojenia, na czele z nowoczesnymi pociskami dalekiego zasięgu Meteor i IRIS-T. Oprócz tego myśliwiec może przenosić pociski do walki z okrętami, kierowane laserowo bomby oraz bomby grawitacyjne. Co ważne, całe to uzbrojenie może być używane jednocześnie w tandemie ze środkami obronnymi maszyny.

Gripen ma też bojowy zasięg 800 (wersja C/D) lub 1,5 tys. km (wersja E), rozpędza się do prędkości 2,1 tys. km/godz. i może latać na wysokości ponad 15 km. Wystartuje też z dystansu zaledwie 400-500 m i wyląduje na prowizorycznym pasie startowym długości 600 m. Jeśli zajdzie taka potrzeba, konstrukcja wytrzyma też ekstremalne przeciążenia sięgające 12 g, czyli o sile dwanaście razy większej niż ziemska grawitacja. Obecnie samolot ten służy w siłach Szwecji, Czech, Węgier, Republiki Południowej Afryki, Tajlandii, Brazylii i Wielkiej Brytanii.