Nowe uprawnienia ZUS. Nie tylko będzie więcej kontroli, ale będą też bardziej skuteczne dzięki przyznanym kontrolerom narzędziom

Już niedługo ZUS będzie miał nowe uprawnienia

W ostatnim czasie dużo się mówiło o zmianach planowanych w zakresie korzystania ze zwolnień lekarskich. Zgodnie z zapowiedziami wykonywanie pracy zarobkowej, która nie koliduje z powrotem do zdrowia miało by być dopuszczalne. Za dopuszczalne byłoby również uznawane korzystanie ze zwolnienia od pracy tylko u jednego pracodawcy, jeśli byłoby to uzasadnione konkretnymi okolicznościami sytuacji. Póki co, prace są jednak prowadzone nad innymi przepisami – dla odmiany zaostrzającymi zasady prowadzenia kontroli przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Jak wynika z projektu ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (nr UD114) przygotowanego przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, po nowelizacji przepisów ubezpieczony straci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia od pracy, w przypadku gdy w okresie orzeczonej niezdolności do pracy będzie wykonywał pracę zarobkową lub podejmie aktywność niezgodną z celem tego zwolnienia. W ramach wprowadzanych zmian ustawodawca chce zdefiniować „działalność zarobkową”. Będzie nią każda czynność mająca charakter zarobkowy, niezależnie od stosunku prawnego będącego podstawą jej wykonania, z wyłączeniem czynności incydentalnych, których podjęcia w okresie zwolnienia od pracy wymagają istotne okoliczności. Co ważne, istotną okolicznością nie może być polecenie pracodawcy. Definicji doczeka się również „aktywność niezgodna z celem zwolnienia od pracy”. Będą nią wszelkie działania utrudniające lub wydłużające proces leczenia lub rekonwalescencję, z wyłączeniem zwykłych czynności dnia codziennego lub czynności incydentalnych, których podjęcia w okresie zwolnienia od pracy wymagają istotne okoliczności.

Osobiste sprawowanie opieki pod lupą ZUS

Dużą zmianą będzie to, że kontroli będzie podlegała już nie tylko prawidłowość orzekania o czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby albo również prawidłowość orzekania o konieczności osobistego sprawowania przez ubezpieczonego opieki nad chorym członkiem rodziny, oraz wystawiania zaświadczeń lekarskich. Wykonując te czynności ZUS będzie mógł:
- skierować ubezpieczonego na badanie do lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych lub do lekarza konsultanta w wyznaczonym miejscu albo w miejscu jego pobytu;
- skierować ubezpieczonego na badania pomocnicze;
- zażądać od wystawiającego zaświadczenie lekarskie lub od podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych, w którym wystawiono zaświadczenie lekarskie, udostępnienia dokumentacji medycznej dotyczącej ubezpieczonego lub chorego członka rodziny, stanowiącej podstawę wydania zaświadczenia lekarskiego lub udzielenia wyjaśnień i informacji w sprawie;
- zażądać od ubezpieczonego udzielenia wyjaśnień i informacji w sprawie.

Co jeszcze się zmieni? Zakład Ubezpieczeń Społecznych będzie uprawniony do przeprowadzania kontroli ubezpieczonych oraz osób po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego co do prawidłowości wykorzystywania zwolnień od pracy zgodnie z ich celem. Również płatnicy składek zgłaszający do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych, będą mieli prawo przeprowadzić kontrolę osób, którym wypłacają zasiłki. Będzie ona oczywiście nakierowana na prawidłowość wykorzystywania zwolnień od pracy zgodnie z ich celem. Z kolei ZUS będzie przeprowadzał kontrolę ubezpieczonych, którym zasiłki wypłacają ww. płatnicy składek, na ich wniosek lub z urzędu.
Wątpliwości co do tego, czy zwolnienie od pracy było wykorzystywane niezgodnie z jego celem, będzie rozstrzygał ZUS, który w tym celu uzyska w miarę potrzeby opinię lekarza, który wystawił zwolnienie lekarskie, lub lekarza orzecznika.

Nowe uprawnienia kontrolerów ZUS

Prowadzone kontrole będą polegały przede wszystkim na ustaleniu, czy osoba kontrolowana nie wykonuje pracy zarobkowej, ale w odniesieniu do osób pobierających zasiłek opiekuńczy również na ustaleniu, czy faktycznie poza ubezpieczonym nie ma innych członków rodziny pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym, którzy mogliby zapewnić opiekę (z wyłączeniem przypadków sprawowania opieki nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat).

Z nowościami będziemy mieli do czynienia również w zakresie uprawnień kontrolujących. Będą oni mieli nie tylko prawo wstępu do miejsca przeprowadzania kontroli, ale również do legitymowania osoby kontrolowanej w celu ustalenia jej tożsamości. Będą mogli również żądać i odbierać informacje od osoby kontrolowanej, jej płatnika składek lub lekarza leczącego oraz mieć dostęp do danych ubezpieczonego i płatnika składek gromadzonych przez ZUS na koncie ubezpieczonego i koncie płatnika składek. W każdym przypadku będzie to musiało być uzasadnione celem prowadzonej kontroli.
Jakie obowiązki będzie miał w czasie dokonywania tych czynności kontrolowany? Będzie to:
- umożliwienie przeprowadzenia kontroli;
- dostępnienie na żądanie informacji w zakresie kontroli;
- składanie na żądanie wyjaśnień w zakresie kontroli.
Omówione zmiany to tylko część wprowadzanych zmian. Nadrzędnym celem, do którego ma prowadzić nowelizacja będzie uporządkowanie i ożywienie regulacji, które obecnie w pewnym zakresie pozostają martwe. To ma pozwolić na skuteczne zapobieganie nadużyciom, do których dochodzi w zakresie korzystania przez ubezpieczonych z omawianych świadczeń. Przepisy mają co do zasady wejść w życie od 1 stycznia 2026 r.

Dalszy ciąg materiału pod wideo