NRD. Państwo i jego obywatele.

Byłem bardzo ciekawy najnowszej książki Katji Hoyer pod tytułem „Kraj za murem. Życie codzienne w NRD”. Autorka to znana niemiecko-brytyjska historyczka, specjalizująca się w historii Niemiec XX wieku. W naszym kraju ukazała się wcześniej jej znakomita publikacja „Krew i żelazo. Powstanie i upadek Cesarstwa Niemieckiego 1871-1918”.

Ponieważ interesuję się historią komunizmu, wiedziałem, że muszę sięgnąć po „Kraj za murem”. O NRD krąży bowiem do dziś wiele powierzchownych opinii. Wiadomo: mur berliński, Stasi, Honecker. Uboższy „brat” RFN, a jednocześnie najbogatsze państwo bloku wschodniego.

Jak zatem było naprawdę? W jakich okolicznościach powstało państwo NRD? Kim byli jego przywódcy? Jak ten kraj był urządzony wewnętrznie? Wreszcie, jak postrzegali go jego obywatele na przestrzeni lat? Dlaczego wielu do dziś wspomina je z nostalgią?

Recenzowana książka przynosi odpowiedzi na te, jak i wiele innych pytań. Katja Hoyer napisała rewelacyjną książkę, absolutnie godną polecenia wszystkim interesującym się historią. Dla mnie czytanie tej książki było czystą przyjemnością. Autorka połączyła rzetelną wiedzę z przystępnym językiem, dzięki czemu po książkę może sięgnąć każdy. Jest napisana z rozmachem. Poza tytułowym „życiem codziennym w NRD” opisuje wszystkie aspekty funkcjonowania państwa. Jest tutaj historia polityczna, gospodarcza, są opisy podejmowanych kolejno reform oraz wnikliwa charakterystyka wschodnioniemieckiego społeczeństwa. Wszystko to sprawia, że czytelnik dostaje solidne opracowanie dziejów NRD od jego powstania do upadku. Pozostaje jedynie żałować, że tak znakomita książka nie dostała twardej okładki. Jest to genialny tytuł, który bez wahania oceniam na dziesięć gwiazdek.

Publikacja składa się z dziesięciu ułożonych chronologicznie rozdziałów. Hoyer swoją opowieść rozpoczyna już w roku 1918, prawie dwie dekady przed zakończeniem II wojny światowej. Przedstawia nam niemieckich komunistów, którzy znaleźli się w pułapce między Hitlerem a Stalinem. Opisuje ich losy w Moskwie, skąd wielu nie wróciło. Ci jednak, którzy przeżyli wielką czystkę Stalina byli potem mu ślepo posłuszni.

Oczywiście wiemy, że NRD nie powstało z dnia na dzień. Było efektem kłótni w obozie aliantów – zwycięzców II wojny światowej. Dla wielu czytelników być może zaskoczeniem będzie fakt, jak Stalin zapatrywał się na kształt powojennych Niemiec. Był skłonny przystać na ich zjednoczenie, za cenę ich neutralności. Wiemy doskonale, że z tych planów nic nie wyszło. Jednak początkowo – przynajmniej w Berlinie – można było dość swobodnie przemieszczać się do sektorów zachodnich i z powrotem. Sytuacja zupełnie zmieniła się po kilku latach, czego symbolem stał się niesławny mur berliński.

Niewątpliwą zaletą książki jest fakt, że autorka patrzy na wschodnie Niemcy z wielu perspektyw. Nie usprawiedliwia tyranii władz NRD. Z drugiej jednak strony pokazuje mechanizmy, które sprawiały, że obywatele identyfikowali się ze swoim państwem. Bliskość RFN sprawiała, że wschodnie Niemcy były innym krajem niż pozostałe państwa bloku.

NRD to państwo pełne kontrastów. Państwo, gdzie wszechobecna Stasi inwigilowała zdecydowaną większość obywateli. Państwo, w którym za próbę przekroczenia muru berlińskiego można było zapłacić życiem. Państwo, w którym – podobnie jak w innych państwach komunistycznych – wybuchały liczne kryzysy gospodarcze i społeczne.

Jednocześnie w tym samym państwie następował rzeczywisty awans społeczny. Wielu robotników zdobywało nowe kwalifikacje. Kobiety z powodzeniem łączyły pracę z opieką nad dziećmi. Zostawały oficerami w wojsku w tym samym czasie, gdy w RFN nie mogły w ogóle podejmować służby wojskowej. Zaskakująco wielu Niemców zaakceptowało życie w NRD. Któż z nich mógł przewidzieć, że 3 października 1990 roku państwo to przestanie istnieć?

„Kraj za murem. Życie codzienne w NRD” to znakomicie napisana książka o fascynującym państwie, jakim była Niemiecka Republika Demokratyczna. Katja Hoyer po raz kolejny udowodniła, że jest znakomitym historykiem, łączącym warsztat naukowy z porywającą narracją. Zdecydowanie polecam.

Wojciech Sobański