Szkoła bez ocen? Ekspertka: niepotrzebna selekcja. "Wypacza sens edukacji"

• Jak dbasz o zdrowie? Odpowiedz na te pytania i poznaj opinię ekspertów!
• Więcej aktualnych wiadomości znajdziesz na stronie głównej Onetu

Ocenianie jest powszechne

Ocenianie towarzyszy nam nie tylko w szkole. Spotykamy je w pracy, w domu, w relacjach. Czasem sami jesteśmy dla siebie najsurowszymi krytykami.

— Ocenianie to proces społeczny i poznawczy, w którym przypisujemy wartość określonym osobom, zachowaniom lub wynikom, zazwyczaj w odniesieniu do przyjętych norm, oczekiwań lub standardów — tłumaczy dr n. med. Katarzyna Markowska-Regulska.

Niezależnie od tego, czy ocena dokonywana jest przez nas samych, czy przez innych może być ona wzmacniająca lub osłabiająca. Jak podkreśla psycholożka, właściwa ocena mówi, co trzeba zrobić, aby poprawić swoje działania, opisuje nam to, co zrealizowaliśmy, wskazuje na nasze mocne strony i pełni rolę wzmocnienia.

— Pokazuje, jak nasze umiejętności rozwijają się i kształtują. Daje nam możliwość cieszenia się kolejnymi krokami z podejmowanych działań. Jest narzędziem do budowania własnej siły i kompetencji. Samoocenianie i samowzmacnianie to potężne narzędzie kształtujące nabywanie nowych nawyków.

Ale zła ocena również nie pozostaje bez wpływu. Według ekspertki porównuje ona wszystkich do globalnie narzuconego standardu, zakłada, że każdy zrealizuje zadanie w określony sposób.

— Jednak podawana w taki sposób nie tylko może zniechęcać do działania, ale też sprawiać, że możemy czuć się źle i rozwijać negatywne przekonania o sobie, na przykład o byciu niekompetentnym — dodaje psychoterapeutka.

Choć oceny pełnią wielorakie funkcje — informacyjną, motywacyjną, selekcyjną i społeczną — istnieje presja i traktowanie średniej ocen jako głównego celu nauki. Dr Markowska-Regulska uważa, że to pokłosie tradycji pruskiej szkoły powszechnej z XIX w., z której wywodzi się polska edukacji. System oceniania służył wówczas głównie do kontroli i selekcji uczniów.

— A to może wypaczać sens edukacji, przesłaniając rozwój kompetencji i obniżając wewnętrzną motywację uczniów, co potwierdzają liczne badania wskazujące na negatywne skutki zewnętrznej motywacji opartej na ocenach — mówi ekspertka.

Można inaczej — feedback zamiast oceny

Tymczasem można... inaczej. Ocena może przyjmować formę informacji zwrotnej lub niekonstruktywnej krytyki, która skupia się na błędach i nie wskazuje kierunku zmiany.

— Informacja zwrotna wspiera rozwój: poprawia efektywność uczenia się, motywację i jakość relacji. Należy do najskuteczniejszych interwencji edukacyjnych, poprawia obiektywnie wyniki uczniów. Kluczowe jednak jest, by była ona konkretna, natychmiastowa i dostosowana do poziomu rozwoju ucznia — tłumaczy.

Aby jednak było to możliwe, musi spełniać kilka warunków. Jak mówi psycholożka, informacja zwrotna powinna oceniać zachowanie — nie osobę, być konkretna i oparta na faktach, zawierać propozycje zmian i adekwatnego wsparcia, być empatyczna i przekazana w odpowiednim kontekście.

Jeśli zapomnimy o tych zasadach, będziemy mieć do czynienia z krytyką, ale niekonstruktywną. — Taka krytyka może przynieść wiele szkód i przyczynić się do obniżenia motywacji, zwiększenia stresu, wypalenia, czy trudności w regulacji emocji — zwraca uwagę psycholożka i psychoterapeutka poznawczo-behawioralna.

Dbałość o konstruktywność krytyki ma szczególne znaczenie w świecie mediów społecznościowych, których dla współczesnych dzieci i młodzieży są równoległym światem. Tam bardzo łatwo wpaść w pułapkę porównań. Idealne zdjęcia, perfekcyjne wyniki, nieosiągalne standardy — to wszystko nakręca lęk przed oceną i wykluczeniem. Coraz częściej sukces rozumiemy jako bycie "najlepszym" w oczach innych. Tymczasem to ślepa uliczka. O wiele ważniejszy od wyniku, którym można się "pochwalić", jest proces rozwoju.

— Osoby z nastawieniem na rozwój doceniają swój wysiłek, uczą się na błędach i dzięki temu lepiej radzą sobie z ocenami — mówi dr n. med. Katarzyna Markowska-Regulska. — Badania pokazują, że właśnie takie podejście zwiększa odporność psychiczną, sprzyja podejmowaniu wyzwań i wzmacnia motywację wewnętrzną. Kluczowe jest traktowanie błędów jako okazji do nauki, a nie jako dowodu porażki czy braku zdolności.