Trwają prace nad standardem centrów zdrowia psychicznego. Ministerstwo podało kluczowy termin

• O zmianach w systemie ochrony zdrowia psychicznego dyskutowano podczas XXI Forum Rynku Zdrowia
• Trwa reforma opieki psychiatrycznej dorosłych i dzieci, a w konsultacjach znajduje się nowa ustawa o ochronie zdrowia psychicznego. Eksperci zwracają uwagę na bariery kadrowe, organizacyjne i finansowe, które wciąż hamują zmiany na lepsze
• Pilotaż CZP rozpoczęty w 2018 r. obejmuje już ponad połowę dorosłej populacji. Eksperci apelują o przekształcenie go w rozwiązanie systemowe, wskazując na potrzebę dodatkowego finansowania i opracowania standardu organizacyjnego, nad którym pracuje MZ
• Według zapowiedzi resortu standard ma być gotowy do końca roku
• CZP mają szansę stać się miejscem integrującym działania profilaktyczne, terapeutyczne i społeczne. Specjaliści podkreślają potrzebę współpracy z lokalnymi instytucjami oraz rozwijania profilaktyki 

Opieka psychiatryczna blisko pacjenta

W ostatnich latach psychiatria przechodzi głęboką transformację. Trwa pilotaż modelu opieki środowiskowej w psychiatrii osób dorosłych i reforma psychiatrii dziecięco-młodzieżowej. W konsultacjach jest już ustawa o ochronie zdrowia psychicznego, która m.in. doprecyzowuje definicję szpitala psychiatrycznego oraz zasady przyjęcia pacjenta do szpitala bez jego zgody. Eksperci związani z tym obszarem wciąż jednak wskazują na wiele systemowych barier: kadrowych, organizacyjnych i finansowych. Mówili o nich podczas XXI Forum Rynku Zdrowia podczas dyskusji pt. "Zdrowie psychiczne – nowe ustawy, nowe role, stare potrzeby".

- Centra zdrowia psychicznego są pomyślane jako psychiatryczne "POZ-ety", skupiające opiekę podstawową i specjalistyczną. Wiemy już jednak, że nie będzie tak, że każde centrum zdrowia psychicznego będzie zapewniało szeroko rozumiana opiekę wysokospecjalistyczą. Mam tu na myśli np. pacjentów lekoopornych, a takich pacjentów jest, w zależności od zaburzenia psychicznego, od 15 do 45 proc. - wyjaśnił prof. Piotr Gałecki, konsultant krajowy w dziedzinie psychiatrii.

Jak mówił, jest więc propozycja, by pojawił się II poziom opieki psychiatrycznej, gdzie będą dostępne bardziej pogłębione metody diagnostyczne oraz metody leczenia, które nie będą dostępne na poziomie CZP z powodów kadrowo-organizacyjnych. - Mam tu na myśli terapię elektrowstrząsami, przezczaszkową stymulację mózgu czy program lekowy z wykorzystaniem esketaminy - doprecyzował.

W kontekście CZP dyskusji wymaga także umożliwienie lekarzom z poradni zdrowia psychicznego i centrów zdrowia psychicznego wystawiania skierowań na badania laboratoryjne oraz poprawa współpracy centrów z przychodniami POZ i AOS.

Otwarte pozostaje pytanie o finansowanie psychiatrii - bez jego wzrostu zmiana w kierunku bardziej jakościowej opieki nie nastąpi.

- Rozpoczęcie prac nad ustawą o ochronie zdrowia psychicznego było z perspektywy psychiatrii rewolucją. Zmianą o charakterze rewolucyjnym jest też wprowadzenie centrów zdrowia psychicznego, które mają zapewnić realną dostępność - przyznał Błażej Kmieciak, główny koordynator ds. ochrony zdrowia psychicznego z Biura Rzecznika Praw Obywatelskich.

Dodał jednocześnie, że dziś jednym z głównych wyzwań pozostaje poprawa bezpieczeństwa pacjentów, którzy nie mogą mieć pewności, czy dany psychoterapeuta na pewno posiada odpowiednie kwalifikacje.

CZP działają i przynoszą efekty, lecz wciąż czekają na trwałe umocowanie w systemie

Pilotaż centrów zdrowia psychicznego trwa od 2018 roku. W tej chwili CZP obejmują już ponad 50 proc. dorosłej populacji. Mimo apeli środowiska Ministerstwo Zdrowia wciąż nie zdecydowało się na systemowe wdrożenie.

- Myślę, że wszyscy związani z systemem opieki psychiatrycznej mają satysfakcję z tego, że centra od wielu lat działają i zbierają dobre opinie, choć oczywiście nie wszystko jest idealnie. Brakuje nam np. standardu organizacyjnego czy rekomendacji klinicznych. Oczywiście, chcielibyśmy, by pilotaż przekształcił się w rozwiązanie systemowe - przyznał Marek Balicki z Zakładu Zdrowia Publicznego Instytutu Psychiatrii i Neurologii, członek Narodowej Rady Rozwoju przy Prezydencie RP.

Zgodził się, że same CZP nie są w stanie udźwignąć wszystkich potrzeb w zakresie zdrowia psychicznego. - Powinniśmy rozwijać opiekę specjalistyczną, na co zresztą zwracamy uwagę od czasu pierwszej edycji Narodowego Programu Zdrowia Psychicznego. Musimy też rozwijać ofertę na poziomie POZ, ponieważ jest jasne, że specjaliści psychiatrii nie wystarczą, by zabezpieczyć potrzeby w zakresie zdrowia psychicznego - zauważył.

Duża część pacjentów z zaburzeniami psychicznymi może być prowadzona przez lekarzy rodzinnych, których wspierać w tym mogłyby zlokalizowane w niewielkiej odległości CZP. W jaki sposób umiejscowić centra w systemie w taki sposób, by były jego integralną częścią?

- Model, który próbujemy wdrażać, jest modelem pacjentocentrycznym i dostosowanym do realnych potrzeb, jakie występują w danej populacji lokalnej. Problemem jest brak decyzji o odpowiedniej alokacji środków na wdrożenie kompleksowego systemu i rozpoczęcie kolejnego etapu reformy - mówiła dr Anna Depukat z Rady ds. Zdrowia Psychicznego przy ministrze zdrowia.

- Kolejny zespół przedstawia rekomendacje i analizy, wiemy już, co poszło nie tak, ale pełnego modelu nie da się zbudować bez transferu pieniędzy. Jak policzyliśmy, na ten cel potrzebujemy 5,7 proc. budżetu NFZ. (...) Skoro mamy już mapę drogowej reformy i zgodę co do jej kontynuacji, to uzgodnijmy wspólnie, co za te środki jesteśmy w stanie zrobić, by zmiany w psychiatrii przestały "dryfować" - zaapelowała.

MZ pracuje nad standardem organizacyjnym CZP

Jak przyznał Maciej Karaszewski z Ministerstwa Zdrowia, trudno określać pilotażem model opieki obejmujący ponad połowę polskiej populacji. Jako przykład podał program KOS-zawał, który też nie obejmuje całej Polski, ale ma już określony model finansowania i jest jak najbardziej rozwiązaniem systemowym. 

- Jednak w takich rozwiązaniach jak KOS-zawał i opieka koordynowana w POZ mamy wyznaczony kierunek, dążymy więc do tego, by objęły w jak najkrótszym czasie całą populację Polski. To jest ta przewaga nad CZP, gdzie katalog świadczeniodawców jest zamknięty. Ten rok był czasem dyskusji pomiędzy płatnikiem a środowiskiem, które oczekuje zmiany paradygmatu finansowania. Myślę, że znaleźliśmy w końcu konsensus - zapewnił Maciej Karaszewski.

Zadeklarował, że do końca roku ma zostać opracowany standard organizacyjny CZP, który pomoże ujednolicić zakres świadczeń dostępnych dla pacjentów. 

CZP jako przestrzeń dla profilaktyki i współpracy interdyscyplinarnej

W dyskusji o przyszłości opieki psychiatrycznej nie można pominąć miejsca i znaczenia profilaktyki. 

- To, co może wzbogacić ofertę w CZP, to współpraca specjalistów i to w bardzo różnych obszarach. (...) Równie ważne jest podążanie za pacjentem i uznanie, że to jego potrzeby są najważniejsze. Warto też zadać sobie pytanie, co jest dla nas ważniejsze: ustalenie diagnozy nozologicznej czy problemowej, pochylenie się nad deficytami czy zasobami pacjenta - zauważyła prof. Iwona Niewiadomska, kierowniczka Katedry Psychoprofilaktyki Społecznej Instytutu Psychologii Wydziału Nauk Społecznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II.

Jej zdaniem CZP mogą i powinny być miejscem, gdzie profilaktyka odgrywa istotną rolę, ale centra muszą w tym zakresie współpracować z innymi instytucjami kluczowymi dla lokalnej społeczności. Jak podkreśliła, w obszarze dość szerokiej dziedziny, jaką pozostaje profilaktyka, należałoby wyodrębnić specjalizacje.

- Istotne wydają mi się w tym kontekście szczególnie dwa rodzaje profilaktyki. Jednym z nich jest profilaktyka selektywna, której celem jest wzmocnienie czynników chroniących i redukcja czynników ryzyka kryzysu. Ważna będzie także profilaktyka wskazująca, bazująca na mechanizmach rozwojowych, ale będąca bardzo blisko terapii. Dzięki wykorzystaniu kompetencji różnych specjalistów moglibyśmy w tym zakresie osiągnąć lepszy efekt - stwierdziła prof. Iwona Niewiadomska.

W systemie istnieje już duża pula instytucji, które są aktywne w zakresie profilaktyki. Są to m.in. uzdrowiska realizujące programy rehabilitacji zaburzeń psychosomatycznych.  

- Programy te są realizowane w ramach profilaktyki rentowej. Walczymy dziś o to, by poszerzyć zakres programów profilaktycznych realizowanych przez uzdrowiska. Mamy możliwość uruchomienia turnusów rehabilitacyjnych - zwróciła uwagę Joanna Łukasik-Figurska, psycholożka i psychoterapeutka psychodynamiczna z Instytutu Zdrowia Człowieka.

Materiał chroniony prawem autorskim - zasady przedruków określa regulamin.